Słownik pojęć zegarmistrzowskich
Mechanizmy zegarków. Rodzaje mechanizmów
Mechanizm kwarcowy
Obecnie najczęściej stosowany mechanizm. Mechanizm kwarcowy gwarantuje najwyższą dokładność chodu zegarka, czyli najbardziej precyzyjne odmierza czas. Potocznie "zegarek na baterię". Istotą działania mechanizmu jest drgający pod wpływem energii kryształ kwarcu. Energia pochodzi z baterii lub kondensatora. Drgania kryształu (w częstotliwości od kilku tysięcy do kilku milionów razy na sekundę) są zliczane przez układ cyfrowy, który steruje napędem przemieszczającym wskazówki zegara po tarczy.
Kondensator nie wymaga regularnej wymiany, jak bateria. Występuje w dwóch typach mechanizmu kwarcowego. W przypadku pierwszego z nich kondensator (względnie akumulator) gromadzi energię pochodząca z ogniw solarnych, umieszczonych pod tarczą zegarka. Jest to typ Solarny (patrz Seiko Solar) oraz Eco-Drive (patrz Citizen EcoDrive).
Drugi typ mechanizmu kwarcowego, to typ kinetyczny, tzw. Kinetic (patrz Seiko Kinetic). W dużym skrócie jest to połączenie mechanizmu automatycznego z kwarcowym. Oznacza to, że zegarek z technologią Kinetic pobiera energię z ruchów ręki i przekształca ją w energię elektryczną, którą gromadzi kondensator. Dzięki temu zegarki Kinetic odznaczają się lepszą precyzją chodu niż zegarki z klasycznym rozwiązaniem.
Mechanizm manualny (mechaniczny)
Potocznie "zegarek nakręcany". Istotą jego działania jest sprężyna napędowa, która naciąga mechanizm i oddaje energię - w tym przypadku kinetyczną - do regulatora. Ten z kolei pozwala na pracę mechanizmu, dzięki któremu zegarek "chodzi" od 24 do 48 godzin. Po tym czasie trzeba go ponownie nakręcić za pomocą koronki. Obecnie część zegarków jest zaopatrzona także w naciąg automatyczny, który zawsze gwarantuje określoną rezerwę chodu mechanizmowi mechanicznemu.
Mechanizm automatyczny
Działa na podobnej zasadzie, co mechanizm manualny. Zegarek wyposażony w mechanizm automatyczny jest dodatkowo zaopatrzony w tzw. "rotor", będący w rzeczywistości wahadłem napędzanym poprzez ruch ręki. Rotor naciąga sprężynę, a ta z kolei wprawia w ruch mechanizm. Krótko mówiąc zegarek działa na ruch, ale naciągnięta w ten sposób sprężyna pozwala na działanie mechanizmu przez co najmniej 40 godzin, kiedy zegarek pozostaje w bezruchu. W wielu modelach stosuje się także koronkę, za pomocą której można "nakręcić" zegarek (np. Certina lubTissot)
Elementy mechanizmu zegarka. Podstawowe pojęcia
Tourbillon (wym. turbilon)
Element mechanizmu, odpowiedzialny za niwelowanie różnic w tempie chodu zegarka, wynikających z jego różnego położenia. Prościej rzecz ujmując - zegarek w czasie użytkowania znajduje się w różnych pozycjach, co może powodować różnice w dokładności wskazywania czasu. Tourbillon zapobiega takim różnicom. Element zbudowany jest z klatki, w której umieszczony jest balans (regulator chodu) i wychwyt (przekazuje balansowi energię mechaniczną). Klatka zwykle obraca się wokół własnej osi w ciągu 60 sekund. Może poruszać się w maksymalnie trzech płaszczyznach. De facto klatka tourbillona składa się z kilkudziesięciu części, a jego budowa i działanie są bardzo skomplikowane.
Balans
Podstawowy element regulatora chodu. Napędzany sprężyną włosową wykonuje ruch obrotowy wokół własnej osi, która jest jednocześnie jego środkiem ciężkości. Niska masa balansu umożliwia mu długi moment bezwładności, dzięki czemu jest on mniej podatny na zewnętrzne zakłócenia, a to z kolei przekłada się na dokładniejsze wskazywanie czasu. Balans oraz urządzenie napędowe są wspólną cechą wszystkich zegarków mechanicznych. Energia, która pochodzi ze sprężyny napędowej, jest dostarczana do regulatora (balansu) przez przekładnie zębate i wychwyt, w celu podtrzymania jego drgań. Zwykło się mówić, że regulator - współpracujący z wychwytem - „reguluje” chód zegarka. Oprócz regulatorów balansowych w zegarkach używane regulatory wahadłowe i kamertonowe.
Wychwyt (ang. escapement)
Istotna część zegarka mechanicznego, będąca jednocześnie elementem regulatora chodu (balans). Jego zadaniem jest przekazywanie energii mechanicznej z przekładni zębatej chodu do regulatora chodu (balans) w celu utrzymania go w ruchu. Drugim zadaniem wychwytu jest zliczanie ruchów (obrotów lub wahnięć) regulatora chodu i tym samym umożliwianie odmierzania czasu. Wychwyt zazwyczaj składa się z koła wychwytowego (napędzanego przez przekładnię chodu) i kotwicy - elementu współpracującego bezpośrednio z zębami koła wychwytowego.
Przekładnia chodu (przekładnia zębata)
Przekładnia przyśpieszająca, będąca elementem regulatora ruchu (balansu), za pomocą którego wychwyt przekazuje mu energię mechaniczną. Przekładnia zębata chodu zlicza także obroty lub wahnięcia regulatora, który dzięki temu odmierza czas. Składa się z połączonych i współpracujących ze sobą kół zębatych.
Sprężyna włosowa (włos; sprężynka balansu)
Element regulatora balansowego (balans; regulator ruchu). Sprężynka w kształcie spirali, powodująca ruch obrotowo-zwrotny balansu.
Koło wychwytowe
Element przekładni chodu, za pomocą którego wychwyt utrzymuje regulator chodu (balans) w ruchu. Ruch obrotowy koła wychwytowego, wywołany przez przekładnię zębatą chodu, jest cyklicznie powstrzymywany przez regulator za pomocą kotwicy. Przerwy w ruchu są zliczane przez przekładnię chodu i zamieniane na pomiar czasu.
Kotwica (kotwica wychwytu)
Element wychwytu, rodzaj dźwigni dwu bądź jednoramiennej. Wyposażony jest w specjalne występy (palety), które zazębiając się z kołem wychwytowym powodują jego cykliczne zatrzymywanie się.
Palety
Występy kotwicy wychwytu, współpracujące bezpośrednio z zębami koła wychwytowego.
Rotor (wahnik)
Element naciągu w zegarku automatycznym, służący do naciągania sprężyny napędowej. Jest to płaska, najczęściej półkolista tarcza, ułożyskowana (względnie - osadzona) pośrodku mechanizmu. Ze względu na swój kształt rotor skupia swoją masę po jednej stronie łożyska. Dzięki temu, pod wpływem ruchów ręki i na skutek bezwładności, obraca się względem mechanizmu i naciąga sprężynę zegarka.
Płyta głównamechanizmu (płyta dolna)
Podstawowy element szkieletu mechanizmu, opatrzony mostkami i otworami łożyskowymi. Znajduje się tuż pod tarczą zegarka.
Mostek
Metalowy element szkieletu mechanizmu z otworami łożyskowymi, przytwierdzony do płyty głównej w dwóch miejscach. Służy do łożyskowania (osadzania) bębnów i kół zębatych. Mostek może także stanowić element ozdobny zegarka i dlatego bywa czasem zdobiony lub grawerowany.
Filarki
Tym terminem określa się specjalne słupki, łączące płytę z mostkiem
Oś balansu
Specjalny wałek, na którym osadzony jest balans (regulator chodu)
Kamienie
Tym określeniem nazywa się specjalne, odpowiednio osadzone kamienie, które pełnią rolę kulek w łożysku, czyli zmniejszają tarcia ruchomych elementów w mechanizmie zegarka. Spowalniają tym samym zużycie poszczególnych części, zwiększając ich żywotność. Obecnie w tym celu stosuje się kamienie syntetyczne, ale dawniej używano naturalnych rubinów. Liczba kamieni w zegarku mechanicznym waha się między 17-25.
Obudowa zegarka - słownik
Bezel (luneta)
Element obudowy zegarka - pierścień okalający tarczę, najczęściej mocowany na zewnątrz koperty, wokół szkiełka zegarka, ale spotyka się także bezele osadzone wewnątrz koperty, tuż pod szkiełkiem. Na pierścieniu niekiedy umieszczone są różne skale i podziałki, dobrane w zależności od swoich funkcji. Bezele bywają obrotowe, jeśli wymaga tego rodzaj pomiaru. Stosowane są głównie w zegarkach sportowych, a umieszczone na nich skale służą generalnie do pomiaru czasu - prędkości pojazdu, odczytu drugiej strefy czasowej, ale także czasu, jaki upłynął od zanurzenia w przypadku zegarków do nurkowania (typ Nurek/Diver).
Dekiel
Część koperty zegarka (obudowy), znajdująca się na spodzie i umożliwiająca jego otwarcie. Dzięki temu możliwa jest wymiana baterii lub naprawa zegarka. Dekle bywają wciskane, przykręcane na śrubki lub zakręcane. Te ostatnie charakteryzują się wysokim stopniem wodoszczelności. Zdarzają się także dekle nieotwierane, stanowiące jednolitą całość z kopertą. Jest to tzw. "monoblock". Dostęp do mechanizmu jest wówczas możliwy poprzez demontaż szkiełka i tarczy. Niektóre modele posiadają częściowo przeszklone dekle, dzięki czemu możliwy jest podgląd pracy mechanizmu. Na deklu zegarka producent najczęściej umieszcza istotne informacje - logo marki, stopień wodoszczelności itp.
Koperta
Potocznie obudowa zegarka, w której umieszczony jest jego mechanizm. Koperta chroni go przed uszkodzeniami oraz czynnikami zewnętrznymi, takimi jak wilgoć czy kurz. Uodparnia także zegarek na wstrząsy i uderzenia. Ze względu na rodzaj zegarka koperta opatrzona może być koronką lub przyciskami. Niekiedy stanowi także element dekoracyjny w przypadku gdy wykonana jest z metali szlachetnych lub biżuteryjny, szczególnie w zegarkach damskich, kiedy koperty wysadzane są np. kamieniami szlachetnymi.
Koronka
Element koperty połączony z wałkiem nastawczym regulatora chodu. Małe pokrętło, za pomocą którego nakręca się zegarek mechaniczny, ustawia aktualną godzinę, a także reguluje datownik. W zegarkach sportowych często można spotkać koronkę wkręcaną w kopertę. Zakręcana Koronka koperty ogranicza niebezpieczeństwo dostania się wody do wnętrza zegarka. W zegarkach biżuteryjnych bywa specjalnie zdobiona.
Szkiełko
Wierzchnia, przeźroczysta osłona zegarka, która chroni tarczę przed negatywnym wpływem czynników zewnętrznych, np. wilgocią i zabrudzeniami. Szkiełko przede wszystkim umożliwia odczytywanie godziny i innych danych z tarczy zegarka. Najczęściej stosuje się trzy typy szkieł: Plastikowe (hesalitowe, akrylowe), mineralne i szafirowe. Ich wytrzymałość określa się 10-stopniową skalą Mohs'a.
- Szkiełko plastikowejest miękkie, mało odporne na zarysowania i mało odporne na uderzenia.
- Szkiełko mineralne jest podatne na zarysowania, ale bardziej odporne od hesalitowych na inne uszkodzenia, np. uderzenia. Ma 5 stopień twardości w skali Mohs'a. Zdecydowanie twardsze i bardziej odporne od pozostałych są szkła szafirowe.
- Szkiełko mineralne utwardzane ma 7 punktów w skali Mohs'a, dzięki czemu jest mniej podatne na pęknięcia od zwykłego szkiełka mineralnego
- Szkiełko szafirowew skali Mohs'a ma 9 stopień wytrzymałości. 10 stopień ma tylko diament. Szkiełko jest w związku z tym bardzo odporne na zarysowania i doskonale chroni tarczę zegarka.
Na szkiełku szafirowym i mineralnym stosuje się niekiedy powłoki antyrefleksyjne, które przepuszczając większą ilość światła znacznie poprawiają przejrzystość szkiełka.
Tarcza zegarka (cyferblat)
Dla większości użytkowników najbardziej istotny element zegarka. Tarcza jako pierwsza przykuwa uwagę swoim wyglądem. Na niej umieszczone są wskazówki; na niej także widnieją oznaczenia godzin w różnej postaci, a często również inne wskaźniki, np. datownik albo mniejsze zegary (Subtarcze) w zależności od funkcji, jakie posiada dany zegarek. Tarcze bywają niekiedy częściowo otwarte, ukazując elementy mechanizmu.
W pierwszych zegarkach stosowano tarcze emaliowane, przeważnie białe z czarnymi cyframi. Obecnie stosuje się tarcze metalowe bądź zrobione z metali szlachetnych (srebro i złoto). W celach dekoracyjnych bywają niekiedy fakturowane (giloszowane), pokrywane masą perłową lub wysadzane kamieniami szlachetnymi.
Tarcza zegarka powinna być trwała i czytelna. Współczesne zegarki posiadają tarcze metalowe z wypukłymi, tłoczonymi lub malowanymi i lakierowanymi znakami. Ciemna tarcza z białymi znakami i wskazówkami charakteryzuje się dobrą czytelnością.
Subtarcza(totalizator)
Dodatkowy licznik na tarczy zegarka, np. w przypadku zegarków z chronografem.
Najważniejsze funkcje zegarka
Alarm
Potocznie "budzik". Jedna z bardziej popularnych, dodatkowych funkcji zegarka. Zegarki z alarmem wydają sygnały dźwiękowe lub wibrują (lub jedno i drugie jednocześnie) o wcześniej ustawionej godzinie.
Chronograf
Potocznie stoper, aczkolwiek jest to określenie nieścisłe. Funkcja, która umożliwia pomiar odstępów czasowych, czyli "od do". Charakterystyczna funkcja dla wszystkich zegarków sportowych, ale występuje także w innych typach czasomierzy. Istnieją różne rodzaje chronografów, ze względu na swoją dokładność i sposób ich przedstawiania na tarczy. Podstawowa funkcjonalność zegarków z chronografem pozostaje jednak niezmienna -start/stop i zerowanie.
Czas światowy
Funkcja zegarka, która umożliwia odczytywanie aktualnej godziny w wielu różnych strefach czasowych
EOL (End of Life)
Przydatna funkcja w zegarku elektronicznym (kwarcowym), informująca o niskim stopniu naładowania baterii.
Datownik
Popularna funkcja w zegarku, polegająca na wskazywaniu na tarczy aktualnej daty. Przeważnie jest to dzień miesiąca, czasem wespół z dniem tygodnia, ale formaty przedstawiania dat są niezliczone. Datownik najczęściej ma formę odrębnego okienka lub innego wskaźnika umieszczonego na tarczy.
Fazy księżyca
Dodatkowa, interesująca funkcja zegarka. Zegarki z fazami księżyca wskazują na osobnej tarczy - lub w inny sposób - aktualnej fazy księżyca. Najczęściej znaki symbolizujące księżyc są naniesione na małą tarczę umieszczone pod tarczą główną. Wskazania są odczytywane przez wycięcie w cyferblacie. Fazy księżyca stanowią widowiskową funkcję, gdyż efektownie urozmaicają wygląd tarczy zegarka.
Fazy księżyca mogą występować jako osobna funkcja albo wespół z kalendarzem.
Wskazania są realizowane za pomocą obrotowego dysku na którym widnieją symbole czterech faz księżyca: nowiu, pierwszej kwadry, pełni i ostatniej kwadry. Cykl obejmujący okres pomiędzy pełnią i pełnią trwa 29 dni, 12 godzin, 44 minuty i 2,8 sekundy. Zwykło się go zaokrąglać do 29,5 dnia. W związku z tym co 2 lata, 7 miesięcy i 20 dni należy korygować odchylenia. Mechanizm sterujący funkcją faz księżyca jest wyposażony w koło zębate liczące 59 zębów. Koło - za pomocą innych kół sprzężonych - obraca się o 1/59 na dobę.
Kalendarz
Funkcja dodatkowa zegarka, która umożliwia pełne odmierzanie daty - dzień tygodnia, miesiąc, rok. Często jest pokazywana w formie cyfrowej. W przypadku wskazania analogowego datę odczytuje się na osobnej subtarczy za pomocą wskazówki.
Kalendarz wieczny
Kalendarz wieczny jest to rozszerzona funkcja kalendarza. Uwzględnia zróżnicowaną liczbę dni w każdym miesiącu oraz lata przestępnych. Nie wymaga żadnej korekty daty do 1 marca 2100 roku ponieważ przyjęto, że co każde 100 lat nie przypada rok przestępny.
Pulsometr
Funkcja właściwa dla zegarków sportowych, a w szczególności modeli dla biegaczy. Zegarki z pulsometrem umożliwiają pomiar tętna podczas biegu lub innej aktywności ruchowej. W niektórych przypadkach funkcja działa przy jednoczesnym użyciu specjalnego pasa napiersiowego. Inne zegarki mierzą puls bezpośrednio na nadgarstku, dlatego pas nie jest konieczny (patrz G-Shock,Suunto)
Split-second
Typ chronografu. Występuje w dwóch wersjach: Z podwójną wskazówką stopera lub bez dodatkowej wskazówki. Funkcja służąca do dokonywania pomiaru międzyczasów. W przypadku dodatkowej wskazówki po włączeniu stopera obie poruszają się jednocześnie, jednak w każdej chwili można zatrzymać jedną z nich, podczas gdy druga biegnie dalej. Po sprawdzeniu międzyczasu można zwolnić wskazówkę, która natychmiast równa się z drugą.
Stop sekunda
Zatrzymanie działania sekundnika po wyciągnięciu koronki z koperty zegarka. Funkcja służy do precyzyjnego ustawienia godziny.
Tachymetr
Inaczej prędkościomierz. Funkcja umożliwiająca pomiar prędkości w kilometrach lub milach na godzinę. Tachymetr przyjmuje postać specjalnej podziałki - skali - umieszczonej najczęściej na wewnętrznym pierścieniu, rzadziej na bezelu zewnętrznym. Tachymetr umożliwia także pomiar jednostki pracy w stosunku do czasu.
Telemetr (skala telemetru)
Dodatkowa podziałka na tarczy zegarka ze stoperem, lub na jego bezelu, która pozwala na określenie odległości obserwatora od wyładowań atmosferycznych, wybuchów i innych sygnałów dźwiękowych. Odbywa się to poprzez pomiar czasu pomiędzy jednym wyładowaniem, a jego rejestracją w zegarku. Pomiarów dokonuje się to w oparciu o prędkość dźwięku.
Timer
Funkcja, która umożliwia odliczanie ustalonego czasu wstecz. W zegarkach sportowych timer umożliwia interwałowy pomiar czasu, czyli pomiar czasu podzielonego na różne odcinki aktywności.
Wodoszczelność (ciśnienie statyczne)
Bardziej cecha technologiczna niż funkcja. Sposób i stopień zabezpieczenia zegarka przed wilgocią i przenikaniem wody do mechanizmu. Stopień odporności na wodę (ang. Water Resistant; skr. WR) określa producent. Czasem widnieje na deklu zegarka, zaleca się jednak przeczytanie instrukcji po tym kątem. Wodoszczelność określa się w trzech różnych wartościach: W barach (Bar), atmosferach (ATM), a najczęściej w metrach (m). Najczęściej wyróżniane wartości to:
- 30 m/3 ATM/3 Bar - zegarek odporny na zachlapania i deszcz (WR30)
- 50 m/5 ATM/5 Bar - zegarek pozwala na kąpiel pod prysznicem i w wannie, a niekiedy (w zależności od wytycznych producenta) pływanie w płytkiej wodzie (WR50)
- 100m/10 ATM/10 Bar - Z zegarkiem można pływać i nurkować w masce, na niewielkich głębokościach (WR100)
- 200 m/20 ATM/20 Bar - Dozwolone jest nurkowanie głębinowe, czyli z użyciem butli lub aparatu tlenowego (WR200)
Łatwo pomylić klasę wodoszczelności z ilością metrów do których można zanurzyć zegarek. Jeżeli na czasomierzu widzimy oznaczenie 30 m, nie oznacza to, że z zegarkiem można zejść 30 metrów pod wodę. Oznaczenie 30 m jest efektem badań w warunkach laboratoryjnych, w których działa jedynie ciśnienie statyczne. Jeżeli zegarek znajduje się pod wodą w zupełnym bezruchu, to także działa na niego tylko ciśnienie statyczne. Jednak podczas pływania na zegarek działa także ciśnienie dynamiczne. Opór wody działa w takim samym stopniu na płynącego, co na uszczelki zegarka. Poprzez ciągły ruch rękoma czasomierz zostaje poddany zdecydowanie większemu ciśnieniu (ciśnienie dynamiczne), niż gdyby tkwił w bezruchu. Dlatego nie można przyjmować, że klasa wodoszczelności 30 m pozwala zanurzyć zegarek 30 m pod wodę.
Wstrząsoodporność (Shock- resistant)
Raczej cecha technologiczna niż funkcja. Sposób i stopień zabezpieczenia zegarka przed wstrząsami, wywołanymi gwałtownym ruchem, bądź upadkiem. Nie istnieją konkretne stopnie wstrząsoodporności, jednak według standardów ISO 1413, zegarek spełnia normę odporności na wstrząsy jeżeli po upadku na twardą powierzchnię z wysokości 1m nie zatrzyma się, a jego dobowe tempo chodu nie zmieni się o więcej niż 60 sekund. Szczególnie wysoką wstrząsoodporność posiadają zegarki sportowe (patrz Casio G-Shock).
Wysokościomierz
Dodatkowa funkcja, która umożliwia odczyt aktualnej wysokości nad poziomem morza. Wskazania oparte są na podstawie ciśnienia atmosferycznego lub odczytu z GPS. Bardziej zaawansowane wersje umożliwiają odtwarzanie historii zmian. Funkcja najczęściej spotykana w zegarkach sportowych typu outdoor. Idealnie sprawdza się podczas wycieczek górskich. Należy pamiętać, że zegarki z wysokościomierzem każdorazowo wymagają kalibracji.
Technologie - podstawowe pojęcia technologiczne
A-PROOF
Technologia gwarantująca ochronę zegarków mechanicznych przed działaniem pól magnetycznych. Polega ona na zastosowaniu specjalnego stopu o nazwie Mumetal (stop niklu, żelaza, molibdenu i miedzi), który skutecznie odbija statyczne i zmienne pola magnetyczne.
Antyrefleks
Specjalna powłoka nakładana na szkiełko zegarka z jednej lub dwóch stron. Powłoka antyrefleksyjna w zegarkach minimalizuje natężenie światła odbitego oraz zwiększa natężenie światła przechodzącego. Dzięki temu znacznie poprawia się przejrzystość szkła. Bardzo często efektem ubocznym zastosowania powłoki jest widoczna pod kątem niebieskawa poświata. W najnowszych zegarkac barwna poświata nie jest dostrzegalna.
Autokompensacja
Technologia, która umożliwia samoczynne wyrównywanie błędów w chodzie zegarka, powodowanych dużymi zmianami temperatury otoczenia (tzw. błąd temperaturowy). W celu eliminowania tych błędów do budowy sprężyn włosowych stosuje się specjalny stop metalu, który bez względu na temperaturę nie zmienia swojej sprężystości.
Ceramiczny zegarek
Zegarek, do którego produkcji użyto materiałów ceramicznych. Ceramikę najczęściej stosuje się do wykonania tarcz, indeksów oraz kopert (patrz Bisset, Ceramic)
Chronometr
Zegarek z mechanizmem o znacznie wyższej, niż przeciętna, precyzji chodu. Dokładność takiego mechanizmu przetestowana jest w różnych pozycjach względem podłoża i różnej temperaturze, dzięki czemu chronometr jest wysoce odporny na zmienne warunki otoczenia. Testy dokładności wykonywane są przez Controle Officiel Suisse des Chronometeres COSC. Standardowa procedura obejmuje pomiar dokładności w 3 różnych temperaturach i w 5 pozycjach w ciągu 15 kolejnych dni. Po pomyślnym przejściu testów zegarek otrzymuje certyfiat chronometru.
DLC (Diamond Like Carbon)
Technologia, polegająca na nakładaniu dodatkowej powłoki (w kolorze czarnym) na koperty, bransolety i inne elementy zegarka. Powłoka - nakładana w specjalnym procesie na powierzchnię właściwą - znacznie zwiększa jej odporności na zarysowania.
Giloszowanie
Rodzaj zdobienia stosowany w zegarmistrzostwie do dekorowania tarcz, kopert oraz innych elementów zegarka. Do zagwarantowania powtarzalności ustalonego wzoru stosuje się urządzenie o nazwie giloszarka.
Jumping hour (skacząca godzina)
Technologia umożliwiająca cyfrowe wskazania godzin w okienku na tarczy (podobnym do datownika), które przesuwają się skokowo co godzinę.
Kamertynowy zegarek
Technologia, którą w latach 50. XX w. wdrożyła firma Bulova (Accutron). Naówczas przełomowa, jednak szybko zaprzestano jej stosowania. Polegała na zastąpieniu koła balansowego oscylatorem kamertynowym(kamertonem). Mechanizm, poprzez koło zapadkowe, przenosił drgania miniaturowych widełek kamertonu na przekładnię wskazań. Częstotliwość drgań była bardzo wysoka i bezpośrednio wynikała z kształtu oraz długości ramion kamertonu. Zegarek kamertynowy pracował z częstotliwością 360 Hz podczas gdy inne zegarki w tym czasie osiągały częstotliwość od 4 do 10 Hz. Drgania były wzbudzane impulsami elektrycznymi, pochodzącymi z baterii. Dzięki zawrotnej liczbie liczbie wahnięć na godzinę zegarek wykazywał imponującą naówczas dokładność chodu - 1 min. na miesiąc.
Masa Świecąca
Nazwa specjalnej substancji luminescencyjnej (patrz LumiNova zegarki Certina) nakładanej na punkty cyfrowe tarczy oraz na wskazówki zegarka, która umożliwia odczytywanie czasu i innych wartości w ciemności.
Niebieszczenie (barwienie termiczne)
Technologia polegająca na obróbce termicznej stali, najczęściej stosowanej dla wskazówek zegarka bądź łbów wkrętów w zegarku i mechanizmie. Obróbka odbywa się w temperaturze ok. 300 °C, w której stal utlenia się i zyskuje ciemnoniebieski kolor. Niebieszczenie przeprowadza się także w procesie chemicznym.
Niello
Odmiana czarnej emalii, powstałej z połączenia srebra, ołowiu i miedzi, z dodatkiem siarki oraz salmiaku lub boraksu. Substancję wykorzystuje się do wypełniania głęboko grawerowanych wzorów dekoracyjnych (do 0,4 mm) na elementach z metali szlachetnych.
Open heart
Zegarki Open heart posiadają, częściowo otwartą tarcze. Jest to celowy zabieg estetyczny, urozmaicający wygląd cyferblatu. Przez otwór w tarczy widać fragment mechanizmu, najczęściej jest to balans.
Paraflex
System pochłaniania wstrząsów, polegający na sprężystym ułożyskowaniu balansu. Stosowany jest w mechanizmach w celu ochrony cienkich czopów przed uszkodzeniem podczas uderzeń i silnych wstrząsów.
Patynowanie
W celach dekoracyjnych - pokrywanie elementów metalowych patyną, wytwarzaną sztucznie w procesie chemicznym. Uzyskuje się w ten sposób efekt starzenia.
Perłowanie
Rodzaj dekorowania powierzchni mechanizmu lub koperty zegarka. Proces odbywa się za pomocą specjalistycznego urządzenia. W wyniku perłowania powierzchnia pod odpowiednim kontem zyskuje charakterystyczny połysk.
Piaskowanie
Rodzaj dekorowania mechanizmu lub koperty zegarka. Efektem piaskowania jest jednolita, matową powierzchnię, bez żadnych linii i innych wzorów.
Platerowanie
Technologia nakładania na wyroby metalowe cienkich powłok z innych metali, także szlachetnych. W zegarmistrzostwie platerowanie stosuje się do uzyskania srebrnego lub złotego wykończenia (zegarki damskie Esprit na bransolecie).
PVD (ang. Physical Vapour Deposition)
Technologia polegająca na pokrywaniu metalowej powierzchni specjalną powłoką poprzez bombardowanie jej w warunkach próżniowych odpowiednimi cząsteczkami. W trakcie tego procesu następuje utwardzanie powierzchni, ale jest to także zabieg dekoracyjny. PVD to najnowocześniejsza technologia zwiększająca odporność metalu na różne czynniki inwazyjne, w tym także na pęknięcia termiczne. Pokrywanie metodą PVD (z fizycznym osadzaniem z fazy gazowej) odbywa się w bardzo niskich temperaturach (400 - 600°C poniżej zera). Proces polega na dobraniu par metali, które wchodzą w reakcję z odpowiednim gazem, na przykład azotem, tworząc twardą powłokę azotku na powierzchni metalu (zegarki z powłoką PVD)
Radio Controlled (sterowane radiowo)
Technologia, która gwarantuje najbardziej precyzyjne odmierzanie czasu. polega na synchronizacji zegarka ze światowym czasem atomowym (patrz Casio Waveceptor). Czas atomowy z kolei ustalany jest za pomocą sześciu najbardziej zaawansowanych technologicznie i najdokładniejszych zegarów atomowych. Znajdują się one w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Japonii, a dwa z nich we Francji. Zegary atomowe, niezależnie od siebie, generują sygnał czasu. Nadajnik główny uśrednienia pomiary i emituje sygnał radiowy na falach długich. Następnie zegarek sterowany falami radiowymi (Radio Controlled) odbiera taki sygnał i po jego przetworzeniu pokazuje prawidłowo skorygowany czas, z dokładnością do 1 sekundy na milion lat. W praktyce nieco mniej dokładnych zegarów atomowych jest na świecie więcej (również w Polsce). Różnice w dokładności odmierzania czasu między nimi są właściwie żadne. W Polsce czas sugerowany jest przez zegar atomowy z Niemiec.
Skeleton (zegarek szkieletowy)
Rodzaj zegarka skeleton, w którym wycięte zostały płyty i mostki w celu wyeksponowania kół przekładni, ale na tyle aby mechanizm mógł nadal sprawnie funkcjonować. Koperta takiego zegarka częściowo lub całkowicie pozbawiona jest tarczy. Takie rozwiązanie umożliwia obserwowanie pracującego mechanizmu. Jest to celowy zabieg estetyczny.
Solarny mechanizm (solar)
Rodzaj mechanizmu kwarcowego, w którym energia nie pochodzi z baterii, tylko z kondensatora. Gromadzi on energię pochodząca z ogniw solarnych, umieszczonych pod tarczą zegarka. Mechanizm wykorzystuje światło dzienne oraz sztuczne (patrz Citizen Eco-Drive,Tissot T-Touch Expert Solar).
Swiss made
Tym mianem określa się nie tyle zegarki szwajcarskie, co takie, które zostały w całości wyprodukowane, zmontowane i przetestowane w Szwajcarii. W rzeczywistości do posługiwania się tym znakiem wystarczy, jeśli przynajmniej 50 % części została wyprodukowana w Szwajcarii. Nadal jednak musi on być złożony i testowany w tym kraju. Taki znak świadczy o najwyższej jakości produktu.
Trytowe podświetlenie
Najbardziej efektywny rodzaj podświetlenia elementów tarczy zegarka. Tryt jest izotopem wodoru, czyli odmienną postacią tego pierwiastka. Występuje w stanie gazowym i ma właściwości luminescencyjne. Trytem wypełnia się specjalne tubki, które następnie są umieszczane na wskazówkach lub indeksach zegarka. Podświetlenie trytowe daje do 100 razy większą siłę oświetlenia niż masy świecące. Ponadto tryt jest samozapłonowy, czyli nie wymaga wcześniejszego naświetlania lub wykorzystywania baterii lub akumulatora. Działa nawet do 25 lat (patrz Vostok Europe Lunokhod)
Słownik specjalistycznych pojęć zegarmistrzowskich
Antymagnetyczny zegarek
Zegarek zabezpieczony przed działaniem pól magnetycznych ziemi, które mają negatywny wpływ na dokładność chodu. Tego typu zegarki okresla się mianem "antimagnetic". Do wykonania sprężyny włosowej takiego czasomierza używa się niemagnetycznego metalu.
Art Deco
Styl w sztuce rozpowszechniony w okresie Dwudziestolecia Międzywojennego. Nazwa pochodzi od słowa "dekorowanie" i dosłownie oznacza sztukę dekoracji. Styl Art Deco charakteryzowało poszukiwanie piękna w przedmiotach użytkowych. W zegarmistrzostwie odznacza się raczej nieskomplikowanym, prostym wzornictwem z pogranicza sztuki modernistycznej (np. Kubizm w malarstwie).
Bęben sprężyny
Element mechanizmu zegarka, w kształcie cylindra, w którym mieści się sprężyna napędowa.
Carillon (karilon)
Jedna z bardziej zaawansowanych komplikacji zegarmistrzowskich. Dodatkowa funkcja zegarka, dzięki której może on wybijać na żądanie - po naciśnięciu specjalnego tłoczka w kopercie - całą wielotonową melodię. Odbywa się to przy pomocy 3-4 specjalnych młoteczków, które posiadają swój własny napęd.
Chodzik
Najprostszy zegarek, który posiada jedynie mechanizm chodu. Służy wyłącznie do wskazywania godziny. Nie posiada żadnych dodatkowych funkcji.
Chronometraż sportu - sports timing
Dodatkowa funkcja w zegarku, która umożliwia dokładny pomiar odcinków czasowych różnych dyscyplin sportowych.
Chronoskop
Rodzaj chronometru, służący do pomiaru niewielkich okresów czasu. Jego cechą charakterystyczną jest duża dokładność pomiaru - co najmniej 1/100 sekundy.
Compressor
Typ masywnej koperty, która była cechą charakteryzującą zegarki produkowane zazwyczaj w latach 1950-1970. Wyróżniały się wyjątkowo wysokim stopniem wodoszczelności. Zwykle posiadały wewnętrzny pierścień oraz dwie duże koronki, które obsługiwały wskazówki, a także obrotowy bezel.
COSC
Skrót od nazwy Contrôle Officiel Suisse des Chronomètres - niezależnego szwajcarskiego instytutu, który przeprowadza testy chronometryczne i udziela certyfikaty chronometru.
Czop
Część osi lub wałka, obracająca się w łożysku. Także swobodna, końcowa część osi lub wałka, np. czop sekundowy, na którym osadzona jest wskazówka sekundowa. Ze względu na kształt wyróżnia się trzy rodzaje czopów: lejkowe, walcowe i stożkowe.
Datownik panoramiczny
Rodzaj datownika, który wskazuje dzień miesiąca za pomocą dwóch odrębnych dysków - osobnego dla dziesiątek i jedności. Dzięki temu okno daty jest większe a wskazania bardziej czytelne.
Durinwal
Stop stosowany do produkcji włosowych sprężyn balansu. Jego zaletą jest to, że nie zmienia swojej sprężystości pod wpływem temperatury.
Ekwacja
Rzadko spotykana funkcja dodatkowa zegarka, dzięki której możliwe jest wskazywanie aktualnej różnicy pomiędzy czasami słonecznymi – tym rzeczywistym i tym uśrednionym. Inaczej równanie czasu, czyli wskazywanie rzeczywistego czasu słonecznego, wynikającego z eliptycznej orbity, po której porusza się Ziemia względem Słońca.
Elinwar
Stop wykorzystywany do produkcji sprężyn włosowych balansu. Jest słabo magnetyczny i odporny na korozję. Dzięki temu charakteryzuje go niezmienna sprężystość. Składa się w 36% z niklu, w 12% z chromu, resztę stanowi żelazo z dodatkiem manganu i wolframu.
Fornitury (części zamienne)
W zegarmistrzostwie tym określeniem nazywa się luźne części i komponenty do produkcji zegarków lub do ich naprawy.
Gasket
Uszczelnienie mechaniczne, wypełniające przestrzeń pomiędzy przylegającymi do siebie powierzchniami. Takie wypełnienie za pomocą uszczelki, bądź kompletu uszczelek, zapewnia kopercie zegarka wodoszczelność.
Glidelock
System podwójnego zapięcia bransolety, umożliwiający regulację oraz dopasowanie jej długości do nadgarstka bez konieczności wyciągania ogniw. Pozwala to na samodzielne dopasowanie długości, bez konieczności użycia specjalistycznych narzędzi bądź ingerencji zegarmistrza.
Impuls mechaniczny
Impuls generowany przez wychwyt. Przekazuje energię nagromadzoną w napędzie sprężynowym i tym samym podtrzymuje pracę (wahania) regulatora balansowego w zegarach mechanicznych.
Izochronizm
Właściwość układów drgających, która polega na zachowywaniu stałego okresu drgań niezależnie od ilości wahań. Istotna cecha regulatora chodu mechanizmów zegarowych. Balans, którego wahnięcia występują w idealnie równych odstępach czasu, bez względu na wielkość wychylenia tych wahnięć, jest nazywany izochronicznym.
Kąt amplitudy
Kąt pomiędzy położeniem równowagi regulatora chodu, a jego największym wychyleniem.
Kaliber zegarka
Typ mechanizmu zegarka. Zwykle oznaczony cyframi i literami, które określają wymiary, kształt i układ poszczególnych części mechanizmu. Inaczej zespół cech, które odróżniają jeden mechanizm od drugiego.
Koła zębate
Ruchome elementy przekładni mechanizmu zegara - koła o liczbie zębów większej niż 20 - służące do przenoszenia ruchu obrotowego z jednej osi na drugą bez poślizgu.
Koło balansowe
Patrz: Balans
Komplikacje
Tym określeniem w zegarmistrzostwie nazywa się dodatkowe funkcje zegarka - czyli wszystkie, które wybiegają poza funkcję podstawową, jaką jest wskazywanie godziny.
Komplikacje w zasadzie dzieli się na trzy grupy:
- komplikacje odmierzania czasu. Zalicza się do nich m.in. stoper i chronograf.
- komplikacje astronomiczne. Są to różne rodzaje kalendarza, ekwacja oraz fazy księżyca itp.
- komplikacje dźwiękowe, czyli różnego rodzaju alarmy i dźwiękowe powiadomienia.
Wyróżnia się także takie komplikacje jak termometr, barometr, kompas czy wysokościomierz
Kurant
Zegar z funkcją sygnalizacji dźwiękowej, dodatkowo wyposażony w specjalny mechanizm wygrywający melodie.
Master Chronometer
Certyfikat nadawany przez Szwajcarski Federalny Instytut Metrologii – METAS, który potwierdza odporność zegarków na działanie silnych pól magnetycznych. Chronometr musi wyróżniać się wysoką precyzję chodu oraz dużym stopniem wodoszczelności.
Mechanizm chodu
Podstawowy mechanizm każdego zegarka mechanicznego, dzięki któremu odmierzany jest czas. W skład tego układu wchodzą:
- regulator chodu (balans) – odpowiada za równomierne obracanie się bębna i kół, które zatrzymywane są w regularnych odstępach czasu.
- wychwyt – dostarcza energię z przekładni chodu do regulatora chodu,podtrzymując tym samym jego ruch. Zlicza także jego wahnięcia
- przekładnia chodu – kilkustopniowa przekładnia przyspieszająca, spełnia zadania takie same jak wychwyt.
- przekładnia wskazań – dwustopniowa przekładnia zwalniająca. Napędza wskazówki zegara.
Kanapkowa tarcza (Sandwich dial)
Tarcza zbudowana z dwóch dysków. Na dolny naniesione są iluminowane indeksy (Super-LumiNova), a górny - czarny i matowy - ma wycięte otwory, przez które dolny indeks jest widoczny.
LumiNova (Super LumiNova)
Technologia podświetlenia tarczy zegarka. Substancja, którą nakłada się na - lub wypełnia nią - wskazówki oraz indeksy na cyferblacie, a niekiedy też pierścień zegarka.
Sprężyna napędowa
Twarda, elastyczna taśma stalowa nawinięta na wałek. Do niego przymocowany jest wewnętrzny koniec sprężyny, natomiast zewnętrzny jest przymocowany do nieruchomej części albo do korpusu mechanizmu, ewentualnie do wewnętrznej ścianki bębna sprężyny.
Uszy koperty
Uszy koperty służą do mocowania bransolety lub paska do zegarka. W zależności od stylistyki zegarka są one delikatne – w przypadku modeli garniturowych - lub masywne, w modelach sportowych. Czasami stanowią finezyjny, ozdobny element czasomierza. Projektanci czasami próbują je ukryć, co w przypadku kopert o innych kształtach niż okrąg, daje ciekawe efekty estetyczne. Obecność uszu, jako wystających elementów, jest największym utrudnieniem w procesie produkcji koperty. Ich odpowiednie zaprojektowanie i wykonanie decyduje o wyższym komforcie użytkowania.
Wałek nastawczy (naciągowy)
Element naciągu zegarka, zakończony pokrętłem (koronką), służący do nastawiania zegarka, czasem do jego nakręcania, a niekiedy także do ustawiania innych wskazań, np. daty, dnia tygodnia, itp.
Zapięcie motylkowe
Rodzaj zapięcia paska w zegarku. Zapina się podobnie do bransolety i rozpina po naciśnięciu przycisku lub odciągnięciu zamka. Po otwarciu zapięcia pasek się nie rozdziela lecz tworzy pętlę na tyle dużą by przełożyć zegarek przez dłoń.
Zębnik
Koło zębate o liczbie zębów poniżej 20.
Zegar atomowy
Rodzaj zegara kwarcowego, który sprzężony jest z atomowym wzorcem częstotliwości i z urządzeniem do wskazywania czasu. Jego działanie polega na zliczaniu okresów atomowego wzorca częstotliwości. Współcześnie najlepiej opanowana została technika wzorca cezowego.